Từ thị trấn Nho Quan đi Đường du lịch Cúc Phương Bái Đính đến trạm y tế xã khoảng 15km; từ thành phố Ninh Bình đi đường du lịch Tràng An Bái Đính rẽ trái theo đường du lịch vào Cúc Phương, đến trạm y tế rẽ trái đến nhà văn hóa thôn Đồi rẽ trái khoảng gần 2km là khu tới khu di tích. Di tích văn hóa đình và đền làng Sải nằm phía cuối làng có tổng diện tích 1056m².

(Đình làng Sải)

Đình thờ ông Trần Dĩnh (Hùng Dũng Đại Vương) là em sinh đôi với ông Trần Kỳ (Tiến Quốc Đại Vương). Bố mẹ qua đời khi hai ông lên tám tuổi được ông mai Mai Khánh và bà bá Trần Thị An rước về nuôi cho ăn học cùng với ông Mai Tuyên con của mình, ba ông học hành tinh thông ham luyện võ nghệ. Năm ba ông 17 tuổi thì ông bà Mai Khánh, Trần Thị An qua đời, các ông lo xong tang lễ cho cha mẹ rồi hô hào trai tráng đến luyện võ nghệ và chiêu mộ được một số quân đóng ở 3 khu làng Quỳnh khu đồn chính do ông Mai Tuyên phụ trách; làng Đồi do ông Trần Kỳ phụ trách; làng Sải do ông Trần Dĩnh phụ trách. Các khu đồn đều được canh phòng cẩn mật, cứ 10 ngày lại kiểm duyệt quân sĩ ở đồn ông Mai Tuyên. Năm Mậu Tuất (1418) nghe tin Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa ở Lam Sơn chống giặc Minh xâm lược, ba ông đã đem 1000 quân theo Lê Lợi khởi nghĩa, kết quả dành thắng lợi. Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế lấy niên hiệu nước là Thuận Thiên, giữ Quốc hiệu là Đại Việt, xuống chiếu phong tước và ban thưởng   cho ba ông. Ông Mai Tuyên được phong là Huyện Doãn huyện Quảng Đức. Ông Trần Kỳ được phong là Tiến Quốc Đại Vương vì ông đã phá vòng vây cứu Lê Lợi vượt sông chạy thoát về Lam Sơn  khi bị quân Minh vây bắt. Ông Trần Dĩnh Được phong là Hùng Dũng Đại Tướng quân kiêm luôn trưởng nhị vệ coi giữ thành. Đất nước thanh bình vì tuổi cao sức yếu ba ông xin vua cho nghỉ việc nước và về quê an dưỡng. Sau khi ba ông qua đời nhân dân lập đền thờ ba ông, ông Mai Tuyên ở làng Quỳnh nay là thôn Hội Tiến 2, ông Trần Kỳ ở làng Đồi, ông Trần Dĩnh tại làng Sải và thờ cúng cho đến nay.

(Hậu cung đình)

Đình được kiến trúc gồm hai tòa tiền đường và hậu cung. Tiền đường có 8 cột bằng gỗ lim, chia làm ba gian dài 7,7m rộng 5,9m có nền cao lát gạch, xây bậc tam cấp, có ba lối ra vào chính, hai tường hồi bít đốc, mái lợp ngói tây, vì, kèo bẵng gỗ lim kiểu giá chiêng chồng giường được chạm hoa văn cấu kiện hoành, xà, rui, mè bằng gỗ, đầu bẩy một mặt chạm khắc rồng, một mặt chạm khắc hoa lá. Hậu cung được kiến trúc theo kiểu chữ Đinh dài 7,350m rộng 5,9m, có 16 cột được làm bằng gỗ lim kê trên chân đá tảng cổ bồng, nền được lát gạch, khoảng sân giữ được xây thấp hơn 10cm so với mặt nền Tiền đường và Hậu cung, sân trước rộng đổ bê tông, mái lợp ngói vẩy, phía trước hai mái uốn cong có riềm mái chạm khắc hoa văn chữ triện, trên mái hai đầu kìm có đắp hai đấu. Tòa hậu cung có ba cửa ra vào chính một cửa giữa và hai cửa bên, cánh cửa gỗ lim làm theo kiểu bức bàn, chân quay, then cài chạm khắc rồng, hoa lá cách điệu làm nổi bật giá trị kiến trúc của di tích.

(Đền thờ Công Chúa Xuân Dung)

Đền thờ Công Chúa Xuân Dung được vua sắc phong vì đã có công bảo vệ nước, che trở cho dân. Đền được xây kiến trúc đơn giản dài 5m rộng 3m có hai cửa đi vào gian thờ, chính giữa là cửa sổ, phía ngoài là hiên rộng 0,80cm được xây hai cột đỡ mái hiên, mái lợp ngói tây, hai mái uốn cong, phía trước được đắp đấu.

(sắc phong lưu  giữ tại đình)

Đình và đền làng Sải còn lưu giữ các hiện vật giá trị như sắc phong, pho tượng công chúa, bia đá, đồ thờ tự bát hương gốm sứ, ngai thờ, bài vị, hòm sắc, đài rượu bằng gỗ, vỏ kiếm… từ thời Nguyễn. Trải qua thời gian từ thời Hậu Lê (thế kỷ XV) đình đã được trùng tu tôn tạo nhiều lần, năm 2008 đình được trùng tu tôn tạo lại ba gian tiền đường từ nguồn vốn đầu tư của ngân sách nhà nước. Di tích đình, đền làng Sải vẫn duy trì các hình thức sinh hoạt dân gian lễ hội truyền thống, ngày 15/11 ngày kỵ ông Trần Dĩnh, 15/1 lễ rằm tháng giêng, 18/4 lễ phật đản …và là nơi để bà con nhân dân địa phương, khách thập phương dâng hương niệm phật vào các ngày tư rằm, lễ, tết.

(Bia đá)

Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân, phong kiến di tích là nơi hội họp của chi bộ Đông Dương Cộng Sản Đảng 1929, là nơi in ấn tài liệu, tờ rơi cho các hoạt động cách mạng, phát lệnh đánh kèng, khua trống chiêng, hô hào động viên nhân dân xuống đường đánh đuổi lính Nhật, thời kỳ chống Mỹ là nơi tập trung đưa tiễn thanh niên tòng quân.

Với những bằng chứng lịch sử quý giá qua từng giai đoạn lịch sử đình và đền làng Sải được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2008 Các cấp, các ngành, chính quyền địa phương cùng nhân dân luôn quan tâm bảo vệ tốt di tích, phát huy những giá trị của di tích thông qua tiếp cận tư liệu lịch sử dưới dạng gia phả, văn bia, sắc phong. Qua đó, giáo dục các thế hệ con cháu luôn biết ơn và tự hào về truyền thống đánh giặc, giữ nước của cha ông đồng thời, ra sức phấn đấu, lao động, học tập góp phần xây dựng quê nhà phát triển hơn nữa. Mong rằng di tích sẽ được xây dựng đẹp, khang trang hơn và là điểm du lịch hấp dẫn của mọi du khách khi tới Ninh Bình./.