Đình-Chùa-Phủ làng Đồi có diện tích rộng 4.290,6m² thuộc thôn Đồi, xã Quỳnh Lưu, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình. Từ thị trấn Nho Quan chạy theo Quốc Lộ 12B xuống Quỳnh Lưu đến ngã Tư đường vào thôn Xuân Quế (di tích Đồi Son), rẽ trái đi đường nhà Lê khoảng 1,5km đến trạm y tế xã rẽ trái gần 2km là tới Đình-Chùa-Phủ làng Đồi. Khu di tích nằm phía ngoài cánh đồng có khuôn viên thoáng mát, cảnh vật hữu tình.

(Ảnh khu di tích Đình-Chùa-Phủ làng Đồi)

1. Đình: Theo phả thần Đền có từ thời Lê Thánh Tông vào khoảng thập kỷ 70 thế kỷ thứ 15 đây là ngôi Đền Tiến Quốc Đại Vương Trần Kỳ. Tiến Quốc Đại vương Trần kỳ sinh năm Bính Dần 1386 trong một gia đình làm thuốc ở xã Quỳnh Lưu, mồ côi bần hàn nhưng ham học, lớn lên văn võ xong toàn giàu lòng yêu nước. Khi Quân Minh nhiễu loạn ông đã cùng với anh con người bá bề cha là Mai Tuyên và em ruột là Trần Dĩnh, chiêu mộ binh sỹ bảo vệ xóm làng, năm Mậu Tuất 1418, ba ông đem theo  hơn 1000 quân theo Lê Lợi khởi nghĩa ở động Lam Sơn. Trải qua 10 năm cùng Lê Lợi chống quân Minh kháng chiến thắng lợi Lê Lợi lên ngôi Hoàng Đế, xét ba ông có nhiều công lao với đất nước nên đã phong tước ba ông là Đaị Vương (riêng ông Trần Kỳ có công lớn nhất nên được gọi là Tiến Quốc Đại Vương), đất nước thanh bình ba ông vẫn chính sự tam triều. Sau tuổi già không trọng trách được việc lớn Vua cho ba ông về quê ăn dưỡng.

Riêng Tiến Quốc Đại Vương Trần Kỳ ngài xây dựng khu sinh từ nơi ngài đóng quân nay là làng Đồi, thuộc chiến khu Quỳnh Lưu, khi ngài mất nhân dân ba khu Hội-Đồi-Lễ tuân theo di chúc của ngài đưa linh cữu ngài về an táng tại khu sinh từ của ngài thôn Đồi, viết thần hiệu lập đền thờ. Đình có 5 sắc phong của thời Nguyễn trong đó có một sắc hợp phong ban cho xã Quỳnh Lưu. Nhưng trong chiến dịch Tây Nam Ninh Bình, thực dân Pháp đã đốt hết.

(Giếng Đình)

Đình làm to từ thời vua Thành Thái, năm 1966 Đình là kho để của Hợp Tác xã, sau nhiều lần trùng  tu, sửa chữa vẫn giữ được kiến trúc theo kiểu chữ Đinh cho đến bây giờ, bái đường gồm ba gian và hai dĩ, chiều dài 10,45m, chiều rộng 5,90m được tạo dựng bởi 8 cột cái và 8 cột quân các vì kèo làm theo kiểu chồng giường, hai đầu đốc chạm mặt hổ phù, cột kèo bằng gỗ lim, các vì được chạm khắc khá tinh sảo, dáng dấp của thời Nguyễn độc lập, các cột được kê trên đá cổ bồng. Hậu cung là ba gian nhà lim lợp ngói đỏ, năm 1997  xây lại Hậu cung mới, có nhang áng, ngai thờ, bài vị thờ Đại Vương Trần Kỳ, trước nhang áng có bát hương hai bên có hai cây nến. Tường sau hậu cung là mộ Đại Vương Trần Kỳ, bên trái hậu cung là bia tưởng niệm các liệt sỹ.

2. Phủ sát cạnh liền kề với ngôi Đình là ngôi Phủ thờ Bạch Hoa Công Chúa, không rõ nhân thần hay thiên thần. Theo câu đối của hai cột đá cửa Phủ thì có lẽ là thiên thần, một nhân vật đẹp có lòng từ thiện ưu ái với dân, với nước che chở phù hộ độ trì cho dân. Hiện Phủ còn giữ được 3 sắc của thời Nguyễn, trong đó có sắc hợp phong ban cho xã Quỳnh Lưu.

Phủ được làm cùng với Đình, kiến trúc theo kiểu chữ Đinh chiều dài là 6,86m, chiều rộng 3,97m, gồm ba gian được tạo bởi 8 cột cái và 8 cột quân, cột kèo bằng gỗ lim, làm theo kiểu chồng giường, trụ non con cung lợp ngói tây, cửa chân quay, giãn giữa có bàn thờ, trên bàn thờ có bát hương. Hậu cung có hai gian, rộng 2,90 dài 2,45m gian giáp đốc có bàn thờ, trên bàn thờ có long đỉnh, có tượng Bạch Hoa Công Chúa, tượng đẹp mặt hoa da phấn mày kẻ trông điềm đạm từ bi.

(Ảnh thờ Chúa Sơn Trang)

3. Chùa Có tên là Thượng Lão Tự. Có ý kiến cho rằng đền Thượng Lão và chùa Thượng Lão là do Tiến Quốc Trần Kỳ lúc còn sinh thời đặt tên, đặt nền móng dân địa phương gọi là chùa Già, chùa Đồi, chùa Thờ Phật, một tín ngưỡng tâm linh như những ngôi chùa ở dân gian trần thế.

(Ảnh Chùa)

Chùa gọi là Thượng Lão Tự, Chùa thiết kế theo kiểu tiền dạo hậu dốc, mặt tiền đắp hổ phù, cột kèo bằng gỗ lim trụ non, con cung, hai bên trạm rồng, lợp ngói vẩy. Trong tòa hậu cung có ba bệ thờ, bệ trên cùng thờ ba pho Tam Thế, bệ thứ hai thờ Phật Bà Quan Âm và Phật Tổ, bệ dưới thờ tòa Cửu Long, bên phải thờ Đức Chúa, bên trái thờ Đức Ông. Trên bệ thờ  có cả Hạc đồng, Lư hương…bốn mùa hương khói.

                      (Chính Điện thờ Phật)

Hằng năm nhân dân làng Đồi vẫn tổ chức tế lễ kỷ niệm ngày sinh nhật của Đại Vương Trần Kỳ. Duy trì các lễ ngạch thời xưa, như tháng 8 giỗ cha, tháng 3 giỗ mẹ, lễ Thượng Nguyên, Bụt sinh, Bụt đẻ, rằm trung thu nói chung vẫn giữ được các sự lễ,  lễ tiết. Cứ đền tư rằm 30, mồng 1, các già trong hội quy ra Đình-Chùa-Phủ cầu kinh niệm phật dâng hương, cầu mong an hưởng cuộc sống yên lành, nhân khang vật thịnh, quốc thái dân an.

Đình-Chùa-Phủ làng Đồi được nhân dân và các nhà hảo tâm đóng góp sửa chữa xây dựng Chùa, Phủ, hậu cung Đình thờ thành Hoàng làng bề thế khang trang. Hiện nay UBND xã đã thành lập ban quản lý di tích, trưởng ban là đ/c Phó Chủ tịch UBND xã, phó ban là công chức văn hóa-thông tin, đ/c trưởng thôn và Ban Hộ tự là ủy viên. Đình – Chùa Phủ làng Đồi được các cấp chính quyền địa phương và nhân dân quan tâm bảo vệ tốt. Ban hội tự và hội quy cùng nhân dân duy trì các hoạt động lễ theo Hội Phật giáo, phát huy giá trị của di tích, góp phần giáo dục lòng tự hào, yêu quê hương đất nước đối với các thế hệ con cháu./.